Help fouten voorkomen - Tips van de....orthopeed

Deze keer aan het woord Herman Mencke, orthopedisch chirurg, Ziekenhuis Tjongerschans Heerenveen.

Waardoor gaat het weleens fout

“De zorg die een patiënt krijgt, is een aaneenrijging van schakels. Bij iets eenvoudigs als de uitgifte van de medicijnen zijn er al drie schakels betrokken. Schakel 1: de patiënt die zijn huisarts volledig moet voorlichten over zijn gezondheid. Schakel 2: de arts die het medicijn moet voorschrijven en de apotheker juist moet informeren. Schakel 3: de apotheker die de patiënt het medicijn geeft. Bij bijvoorbeeld een operatie is de schakelketting vele malen langer, met onder meer verpleegkundigen, anesthesist, operateur en fysiotherapeut. Tussen de schakels moet er een goede communicatie zijn, anders gaat het fout.”

Te weinig medicijnen

“Dat het door onvoldoende overleg fout kan gaan, heb ik zelf meegemaakt als patiënt én als arts. Een paar jaar geleden lag ik met een longontsteking in het ziekenhuis. Bij ontslag kreeg ik van het ziekenhuis medicijnen mee naar huis. Bij thuiskomst merkte ik dat ik maar voor drie dagen pillen had, terwijl ik eigenlijk voor tien dagen zou moeten hebben. Een telefoontje naar het ziekenhuis bracht duidelijkheid: de ziekenhuisapotheker verwachtte dat ik de rest van de medicijnen bij mijn eigen apotheek zou halen, maar dit was mij niet verteld.”

Verkeerde kant elleboog

“Zelf heb ik een keer iemand aan de verkeerde kant van de elleboog geopereerd. Niet de binnenkant, maar de buitenkant. Deze misser kwam door rommelige communicatie net voor de operatie. Ik ontdekte het pas toen de patiënt met het verband om zijn arm voor mij stond en mij vertelde over mijn misser. Op dat moment kon ik wel door de grond zakken. Meteen heb ik mijn fout erkend, en open kaart gespeeld. Dat moet je ook direct doen, want anders zijn de gevolgen nog groter. Door excuses te maken, volstrekt eerlijk te zijn en betrokkenheid te tonen geef je aan dat je patiënt serieus neemt, en zal de reactie van de patiënt ook milder en meer begripvol zijn.”

Tijdsdruk

“Tijdsgebrek en werkdruk zijn twee belangrijke vijanden van goede communicatie. Door het per se moeten zien van een bepaald aantal patiënten in een bepaalde tijd voel ik voortdurend tijdsspanning. Zo moet de poli op zeker moment dicht, heb ik verschillende overleggen op een dag en is er slechts beperkte tijd voor het spreekuur. Gechargeerd: tussendoor worden de behandelingen gedaan. Dit komt de kwaliteit van de zorg niet altijd ten goede.”

“Doordat ik herstellende ben van een ernstig ongeluk, heb ik nu noodgedwongen minder consulten per spreekuur. Oftewel: meer tijd per patiënt. En dat loont, zie ik. De patiënt is veel meer tevreden. Door de langere gesprekken leer je elkaar beter kennen en daardoor durven patiënten ook weer meer te vragen. De vertrouwensrelatie die je aangaat, krijgt een vliegende start. Nu ik steeds meer volledig kan werken, wil ik de ‘kleinere spreekuren’ doorzetten. Daar ga ik me voor inzetten.”

Wat doe ik om fouten te voorkomen

“Patiënten moeten goed geïnformeerd worden. Dit doe ik meestal door een goed gesprek tijdens de poli ,het liefst met een toehorend familielid en ook met video’s, YouTube en dergelijke. Folders zijn ook prima maar worden mijn inziens slecht gelezen. Mijn patiënten verwijs ik naar ons YouTube-Kanaal Zorg voor Beweging waarop video’s staan met uitleg over allerlei orthopedische problemen en behandelingen.”

“Verder ben ik momenteel bezig met een veiligheidsfilm over de stopmomenten rondom de operatie. Artsen en verpleegkundigen stoppen op vastgestelde momenten letterlijk even met werken om te checken of alles klopt. Voor patiënten is het ook heel goed om te weten wanneer die momenten zijn, en wat tijdens die momenten gebeurt.”

“Eén zo’n stopmoment is bijvoorbeeld net voordat de patiënt naar de operatiekamer gaat. De patiënt moet dan zijn eigen naam zeggen en vertellen waaraan hij wordt geopereerd. Ook moet hij zelf een kruis zetten op de te opereren knie of arm. In andere ziekenhuizen doet de chirurg dat, maar wij laten het expres door de patiënt zelf doen, zodat hij zich optimaal betrokken voelt en verantwoordelijkheid heeft. Het vermindert ook de kans op linksrechtsverwisselingen. De film wil ik tonen tijdens de preoperatieve voorbereiding.”

“Verder doen wij regelmatig met patiënten veiligheidsrondes door ons ziekenhuis. We lopen dan met een lid van de cliëntenraad over de afdeling of in een operatiekamer en kijken of alle apparatuur om goede zorg te leveren aanwezig is. En of het wel werkt. Kan de operatietafel nog wel naar boven of naar beneden? Werkt de afzuiging? Hangen de handpompjes met ontstemmingsmiddel op de juiste plek?”

3 tips voor u om te helpen

1. Bereid u goed voor

“Ik maak graag de vergelijking met een garage. Als ik daar naartoe ga, dan schrijf ik op welke autoproblemen ik heb. Mijn remmen doen het niet goed, er flikkert een raar lampje als ik boven de 70 kilometer per uur rijd, het remlicht brandt niet. Van mijn patiënten hoop ik dat zij dat ook doen. Dat zij niet blanco naar mij toekomen, maar kunnen uitleggen wat ze mankeren, hoelang ze er last van hebben. Dan krijg het gesprek diepte, anders wordt het een vraag-antwoordspelletje.”

2. Vertel de arts alles

“Eigenlijk is de arts-patiëntrelatie een ingewikkelde dans, een soort tango. De patiënt heeft bepaalde verwachtingen, de arts moet iets leveren. Dit laatste lukt alleen als de patiënt alles vertelt wat relevant is voor de levering. Anders ontspoort de dans; zijn er uitglijders of technische foutjes. Met andere woorden, de arts en patiënt moeten een team vormen dat elkaar vertrouwt.”

3. Spreek u uit

“De patiënt is nog te veel een mak schaap dat zich anders gedraagt in het ziekenhuis dan thuis of op zijn werk. De patiënt geeft zich vaak volledig over aan zijn arts. De gedachte hierachter: de arts heeft ervoor geleerd, dus het zal wel goedkomen. Die volledige overgave is op zich fijn, want hieruit spreekt vertrouwen. Maar tegelijkertijd vind ik het ook een beetje gevaarlijk, omdat daarmee het kritisch denken wordt uitgeschakeld. En juist dat is nodig om ook artsen alert en scherp te houden. Dus: gaat er iets niet naar uw zin of denkt u dat er iets niet klopt, spreek u uit.”

Meer tips hoe u kunt helpen fouten te voorkomen? Lees het themadossier Help fouten voorkomen op NPCF.nl.

Volgende keer in de serie Help fouten voorkomen…                           

Herman Mencke geeft het blogstokje door aan Liesbeth Jansen, chirurg-oncoloog van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). "De gevoelens waarmee je kampt na een patiënt, is geen gespreksonderwerp op de werkvloer."