Vrijheidsbeperkende maatregelen in verpleeghuizen: ja/nee

Tegelijkertijd vormen ze een inbreuk op de privacy van die oudere, en ouderen ervaren deze maatregelen niet altijd als prettig. Uit onderzoek blijkt verder ook dat het vastbinden van ouderen leidt tot lichamelijke achteruitgang. Hoe vindt de zorg een goede balans tussen enerzijds veilige zorg en anderzijds zo min mogelijk vrijheidsbeperking?

Wat voor vormen van VBM zijn er?

Uit een onderzoek onder 36 zorginstellingen (Landelijke Prevalentiemeeting Zorgproblemen, 2014)  blijkt dat de volgende VBM het meest gebruikt zijn:

• Bedhekken (60%)
• Alarmeringssystemen (28%)
• Tafelbladen (bevestigd aan bed of rolstoel om eruit vallen te voorkomen) (18%)
• Medicatie (bijvoorbeeld kalmeringsmiddelen) (12%)

Onrustbanden in bed worden niet meer gebruikt in de ouderenzorg, wel in zeer beperkte mate in een stoel (3%). In de nachtzorg worden vaak sensoren aan het bed bevestigd, die een signaal naar de nachtdienst zenden als iemand uit bed gaat.

Uit datzelfde onderzoek bleek dat in de dagelijkse praktijk in de chronische zorg (waaronder dus ook de ouderenzorg) er bij 1 op de 5 cliënten VBM toegepast worden.

Waarom worden VBM toegepast?

Het LPZ-onderzoek uit 2014 leverde het volgende top 4-lijstje met belangrijkste redenen op:

• Het voorkomen van vallen (68,3%)
• Zwerfgedrag (13,8%): van dementerende ouderen is bekend dat zij een grote behoefte hebben om te lopen. Dit kan storend werken op hun eigen afdeling voor de andere bewoners.
• Een goede nachtrust (5%)
• Het voorkomen van agressief gedrag (3%)

Bij welke ziektebeelden worden VBM het meeste toegepast?

Met stip op één worden VBM het meest toegepast bij dementerende ouderen. Maar verpleeg-/verzorgingshuizen passen VBM ook toe als een oudere meerdere aandoeningen heeft, bijvoorbeeld Parkinson gecombineerd met een hart- en vaataandoening of longaandoening. Hoe afhankelijker een oudere is van zorg, hoe vaker VBM ingezet worden.

Met name verpleeg-/verzorgingshuizen passen VBM toe, al is er wel duidelijk verschil tussen de verschillende afdelingen. VBM komen het vaakst voor op de psychogeriatrische afdeling (waar dus dementerende ouderen wonen, 55%), daarna op de somatische verpleegafdeling (daar waar ouderen met lichamelijke klachten wonen, 28%) en tot slot bij kleinschalig wonen (11%). In de meeste gevallen bepaalt de arts dat VBM toegepast moeten worden, maar soms komt dat initiatief van de cliënt zelf, of van de verzorgenden of de familie van de cliënt.

Waarom zijn VBM (soms) niet goed?

VBM worden het meeste toegepast om vallen te voorkomen. Dat wordt echter door onderzoekers en de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ), maar ook door zorgprofessionals zelf gezien als een verkeerde reden. Uit onderzoeken blijkt namelijk dat een VBM als vastbinden leidt tot lichamelijke achteruitgang, en tot onrust en ongemak bij de cliënt. Bovendien is het een inbreuk op de privacy en de zelfstandigheid van de oudere. Uit een onderzoek van de IGZ kwam naar voren dat cliënten soms aangeven dat ze vastbinden pijnlijk of onprettig vinden. De zorgverlener overlegt soms niet goed met de oudere of de (wettelijk) vertegenwoordiger over de manier van vastbinden.

Vanwege al deze redenen is het beleid van de overheid erop gericht om toe te werken naar een zorg met zo min mogelijk dwang en vrijheidsbeperking. Zorginstellingen zijn daarom bezig om beleid te ontwikkelen om het toepassen van VBM te beperken en alternatieven te bespreken. Ook zijn ze verplicht om een protocol bij te houden over het toepassen van VBM. Veel zorginstellingen hebben ook een Commissie VBM. De IGZ wil dat alle zorginstellingen VBM  op dezelfde manier registreren: alleen zo is het mogelijk om er een goed overzicht over te krijgen.

Wat betekent het voor mij als cliënt of als familie van de cliënt?

Als u of uw familielid opgenomen wordt op bijvoorbeeld een gesloten verpleegafdeling, bespreek dan met het zorgpersoneel het onderwerp vrijheidsbeperkende maatregelen:

•    Hoe gaat men daarmee om, wat is hun beleid?
•    Welke VBM passen ze toe en welke niet?
•    En wat houdt dat in?
•    Wat voor zeggenschap heeft u of uw familie in het beleid ten aanzien van VBM?

Voer aan dat VBM feitelijk een inbreuk op de privacy en de zelfstandigheid van de cliënt zijn, dus dat deze maatregelen alleen met terughoudendheid toegepast moeten worden, en altijd in overleg met uzelf of met uw familie.

Bespreek ook de mogelijkheid van alternatieven voor VBM. Opper bijvoorbeeld de mogelijkheid om een externe deskundige in te roepen, die niet bij de behandeling betrokken is (bijvoorbeeld het Centrum voor Consultatie en Expertise of een Bopz-arts). Helpt het als u of uw familielid extra fysiotherapie krijgt? Een gesprek met een maatschappelijk werker, het inzetten van een vrijwilliger die met de oudere gaat wandelen? Tegelijkertijd is het zo dat ouderen waarschijnlijk best bereid zijn om wat privacy in te leveren als bijvoorbeeld een dwaalbeveiligingssysteem eraan kan bijdragen dat ze meer bewegingsruimte krijgen of dat ze elkaar onderling minder storen.

Maak het dus altijd bespreekbaar met de zorg, dan is de kans het grootst dat u en uw familie het ermee eens kunnen zijn.