Meer kankeroperaties, hogere kwaliteit?

Wat is er bekend?

De afgelopen jaren is er veel onderzoek gedaan naar het effect van het aantal operaties per ziekenhuis op de kwaliteit van zorg. In 2010 heeft KWF Kankerbestrijding hierover een rapport gepubliceerd. Dit rapport was gebaseerd op wereldwijde gegevens. Er bleek dat minder mensen overlijden na de operatie als ze geopereerd worden in ziekenhuizen waar veel mensen worden geopereerd. Hierbij maakte het niet uit of het om een zeldzame tumor (bijvoorbeeld slokdarm- of alvleesklierkanker) of veelvoorkomende tumor (borst-, dikkedarm- of endeldarmkanker) ging. Ook het aantal operaties dat een chirurg uitvoert heeft hetzelfde effect; hoe meer operaties, hoe beter de resultaten. Maar hoeveel operaties een ziekenhuis of chirurg per kankersoort moet doen om ‘succesvol’ te zijn, kan niet uit de gegevens opgemaakt worden.

Gelden deze resultaten ook voor Nederland? Dat heeft de Nederlandse Kanker Registratie (NKR) onderzocht met gegevens uit de periode van 2001-2006. Specifiek werd gekeken naar de volgende vijf kankersoorten: blaaskanker, longkanker, dikkedarmkanker, endeldarmkanker en borstkanker. En wat bleek: bij longkanker hangt operatiesterfte samen met het aantal operaties in een ziekenhuis. Dus: hoe meer geopereerd wordt, hoe kleiner de kans is dat patiënt binnen dertig dagen na de operatie overlijdt. Verder bleek ook het type ziekenhuis invloed te hebben op de kwaliteit van zorg, bijvoorbeeld bij de behandeling van dikkedarmkanker. Bij dikkedarmkanker moeten soms de omliggende lymfeklieren verwijderd worden. Academische ziekenhuizen scoren hier beter op dan bijvoorbeeld streekziekenhuizen.

Op basis van deze gegevens zou je denken: op naar een ziekenhuis dat veel opereert. Maar zo klip en klaar is het niet. Want veel opereren is nog geen absolute garantie dat de zorgkwaliteit hoog is, stelt het NKR-rapport. Bovendien kan het verschil in het aantal operaties per ziekenhuis of het type ziekenhuis niet volledig verklaren waarom het ene ziekenhuis beter presteert dan het andere. Als men hiermee rekening houdt, blijven er nog steeds verschillen tussen de ziekenhuizen te zien. Er moeten dus ook nog andere factoren zijn die een rol spelen, zoals:

• De organisatie van het ziekenhuis.
• De mate van specialisatie.
• De mate van samenwerking tussen beroepsgroepen.
• Het gebruik van vernieuwende behandelingen.

Deze factoren lijken een rol te spelen, maar hoe precies is nog onduidelijk. De gegevens uit bestaand onderzoek bieden daarover nog te weinig duidelijkheid.

Normen

Hoewel het aantal operaties dus geen compleet beeld schets van de kwaliteit van zorg, vormt het voor de Inspectie voor de Volksgezondheid (IGZ) en zorgverzekeraars wel een handvat om ziekenhuizen te beoordelen. Zij vinden het belangrijk dat ziekenhuizen voldoende ervaring opbouwen en dus niet te weinig operaties doen. Zij juichen het dan ook toe dat beroepsverenigingen normen voor het aantal operaties opstellen. De Nederlandse Vereniging van Urologen was hier in december 2010 het eerste mee. Daarna volgden verschillende andere beroepsverenigingen. Alle normen zijn verzameld door de Stichting Oncologische Samenwerking (SONCOS) en per tumorsoort bij elkaar gezet. Alle SONCOS-normen vindt u hier. Hieronder ziet u een selectie van de normen:

De IGZ houdt deze normen nauwlettend in de gaten. Samen met de beroepsverenigingen is zij continu bezig om nieuwe normen te ontwikkelen of bestaande normen te verbeteren. Daarnaast checkt de IGZ regelmatig of een ziekenhuis aan de opgestelde normen voldoet. Zo niet, dan volgt er een gesprek.

Zorgverzekeraars gebruiken de kwaliteitsnormen vaak om te bepalen of zij een contract met een ziekenhuis afsluiten. Zij gaan bijvoorbeeld alleen met een ziekenhuis in zee als deze minimaal 50 borstkankeroperaties per jaar uitvoert, anders niet. Zorgverzekeraar CZ gaat zelfs nog een stapje verder. Deze verzekeraar heeft eigen afwijkende normen opgesteld. Ziekenhuizen met minder dan 70 operaties krijgen geen contract. Als een ziekenhuis meer den 150 operaties per jaar doet, dan krijgt ze het predicaat ‘goed’.

Gevolgen van de normen

De operatienormen zijn nodig om kwaliteit te waarborgen. Het gevolg is wel dat niet alle ziekenhuizen meer alle kankerzorg mogen aanbieden. Uit onderzoek (2013) van het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) blijkt namelijk dat ziekenhuizen niet meer alle operaties en behandelingen kunnen uitvoeren, als zij de normen vastgelegd door SONOCOS opvolgen. In figuur 1 ziet u hoeveel ziekenhuizen nog aan die norm kunnen voldoen.

Dat niet aan de normen kan worden voldaan, geldt vooral bij kankersoorten die weinig voorkomen. Meer dan de helft van de ziekenhuizen moet stoppen met de operaties voor alvleesklierkanker, wekedelenkanker, slokdarm- en maagkanker en complexe behandeling van baarmoederhalskanker. Slechts twee ziekenhuizen kunnen alle kankerzorg die zij hadden blijven uitvoeren.

Heeft dit ook gevolgen voor patiënten? Nauwelijks. Patiënten met een veelvoorkomende kankersoort kunnen vaak gewoon terecht bij het ziekenhuis van hun voorkeur. Slechts een klein percentage van de patiënten (8%) moet uitwijken naar een ander ziekenhuis. Het gaat dan om patiënten die een specialistische, zeldzame kankerbehandeling nodig hebben.

Wat kan ik met deze cijfers?

Hoe vaak een ziekenhuis een ingreep doet, is voor een aantal kankersoorten een graadmeter voor de kwaliteit. Het kan u helpen om te bepalen waar u of een naaste met kanker behandeld wilt worden. Maar staar u zich er niet blind op. Het resultaat van de behandeling hangt ook erg af van de soort kanker en het soort operatie dat nodig is. Ook zijn de kwaliteit en de mogelijkheden van nabehandeling, de toegankelijkheid van het personeel en het ziekenhuis (zoals lengte wachtlijst) van belang om mee te nemen bij uw keuze voor het ziekenhuis.

Om u te helpen bij het vinden van een ziekenhuis dat bij uw situatie past, kunt u een keuzehulp gebruiken. Hierin kunt u eenvoudig aangeven wat u belangrijk vindt. Vervolgens adviseert de keuzehulp welke ziekenhuis het beste bij uw wensen past. Dat ziekenhuis kunt u vervolgens weer vergelijken met andere ziekenhuizen. U kunt dan zien hoeveel patiënten er jaarlijks behandeld worden en welke zorg zij bieden.

Dit artikel is geschreven door IQ Healthcare in opdracht van ZorgkaartNederland.